Category: Меркаванне

«Артыкул у рубрыцы «Меркаванне» з’яўляецца выглядам матэрыялу, які адлюстроўвае выключна пункт гледжання аўтара. Меркаванні рэдакцыі «Магілёскага рэгіёна» можа не супадаць з пунктам гледжання аўтара.
Рэдакцыя не нясе адказнасці за дакладнасць і тлумачэнне прыведзенай інфармацыі і выконвае выключна ролю носьбіта.
Вы можаце даслаць свой артыкул на пошту [email protected] для размяшчэння ў рубрыцы «Меркаванне», якую мы апублікуем».

Трактары, казармы і «прыватныя ініцыятывы»: як дзяржава спрабуе выратаваць вёску

Навіна ад

У той час як беларускія ўлады спадзяюцца выратаваць вёску праз курсы трактарнага майстэрства і армейскую дысцыпліну, рэальная праблема застаецца нязменнай: замест стварэння магчымасцяў і свабоды выбару для моладзі дзяржава прапануе яшчэ больш кантролю і казарменнага парадку, ператвараючы «прыватныя ініцыятывы» ў чарговы інструмент утрымання людзей там, дзе ім часта не хочацца заставацца.

Калі я быў падлеткам, маці часта паўтарала: «Навучыся кіраваць трактарам — у жыцці спатрэбіцца». Тады гэта здавалася жартам, але цяпер, калі гляджу на апошнія ініцыятывы Міністэрства адукацыі, разумею: яна, магчыма, прадбачыла будучыню.

Нядаўна стала вядома, што ў беларускіх школах і ліцэях, асабліва ў сельскай мясцовасці, увядуць навучанне кіраванню механічнымі транспартнымі сродкамі. Ініцыятыва, паводле прадстаўніцы Міністэрства адукацыі Анжэлы Кудаяравай, накіравана на тое, каб маладыя людзі заставаліся ў вёсцы і былі гатовыя да службы ў арміі.

З аднаго боку, гэта выглядае як крок да практычнага навучання. Але з іншага — ці не сведчыць гэта пра тое, што дзяржава не мае іншых ідэй, як утрымаць моладзь у сельскай мясцовасці?

Падобныя ініцыятывы выклікаюць шмат пытанняў. Напрыклад, ці сапраўды навучанне кіраванню трактарам стане вырашальным фактарам для выпускніка, каб застацца ў вёсцы? Ці не лепш было б палепшыць інфраструктуру, забяспечыць доступ да якаснай медыцыны і адукацыі, стварыць працоўныя месцы?

Акрамя таго, узнікае пытанне пра матывацыю. Ці сапраўды маладыя людзі будуць гатовыя заставацца ў сельскай мясцовасці толькі таму, што яны навучыліся кіраваць трактарам? Ці гэта чарговая спроба дзяржавы навязаць сваю волю пад выглядам «прыватных ініцыятыў»?

Не менш цікава і тое, што гэтая ініцыятыва выглядае часткай больш шырокага трэнду на татальны кантроль і рэгламентацыю з боку дзяржавы. Ад новых школьных прадметаў да абавязковых «патрыятычных» мерапрыемстваў — ствараецца адчуванне, што любая праява самастойнасці або выбару павінна праходзіць праз строгі фільтр «агульнадзяржаўнай неабходнасці». Гэта, мабыць, спроба адказаць на ўсе сацыяльныя выклікі інструкцыямі і загадамі замест дыялогу і стварэння сапраўдных магчымасцяў для людзей.

Фота: mogilev.media

Автолавка как праздник. Потребности жителей деревенек Могилевщины сведены к минимуму

Навіна ад

Автолавками обслуживается больше шестидесяти процентов деревень Могилевской области и цифра эта растет. Победа или катастрофа?

Место ожидания дождичка в четверг

Недавно в Кричевском районе жители деревни танцевали на открытии объекта под названием «место ожидания автолавки». Теперь, вместо того, чтобы ждать шопинга с доставкой прямо на улице, они будут дожидаться магазина на колесах в специально оборудованной будке.

Интересно, а какие еще места ожидания могут появиться в наших «деревнях будущего»? Возможно, места ожидания свиста рака на горе или дождичка в четверг?

Беларуские власти выдумывают много красивых названий для банальных вещей, пытаясь замаскировать катастрофические процессы, на которые они не могут влиять, но виновниками которых являются.

Попробуем разобраться, что же на самом деле означает растущая потребность в автомагазинах, которыми обслуживается уже больше шестидесяти процентов деревень Могилевщины.

“Бизнес-стратегия” Белкоопсоюза

Львиная доля автомагазинов принадлежит Белкоопсоюзу. Тому самому предприятию, которое не смогло содержать стационарные торговые точки в деревнях, тому самому, которое стремительно теряет магазины в городах. 

И если беларуское село угробили власти, то, что мешает Белкоопсоюзу успешно торговать в городах? Да-да, сетевики. Еще и мелкие частники, которые умеют и желают торговать.

Ну, бренные останки советской торговли в виде современных “райпо-сельпо” и при жизни специализировались на получении прибыли лишь в отсутствие конкурентов, когда покупатель был лишен возможности выбора.

В чем заключается “бизнес-стратегия” Белкоопсоюза можно проследить на примере Быхова, где:

  1. Большая часть магазинов райпо и рынок проданы.
  2. Оставшиеся магазины сданы в аренду.
  3. Ряд точек общепита закрыт.
  4. Само райпо уже давно не является юридическим лицом и им управляют из областного центра.

Похожие процессы «укрупнения» идут повсеместно. И если закрытие магазинов в деревнях можно объяснить отсутствием покупателей, то чем объяснить большущие проблемы кооперативной торговли в городах?  Да ничем, кроме элементарного неумения быть хоть чем-то полезным этим самым покупателям.

Секрет выживания анахронизма

Спрашивается, если все так плохо, не пора ли Белкоопсоюзу сдаться, положить ключи от пустых складов на стол, зубы на полку и признать свое поражение?

Если бы в действиях беларуских властей присутствовала логика, то это случилось бы еще лет двадцать назад. Однако, любовь Лукашенко ко всему советскому снова и снова спасает Белкоопсоюз от краха. 

Впрочем, любовь эта довольно практична. Частникам, для любимого занятия “батьки” – снижения цен в приказном порядке, приходится угрожать наручниками, а до предела забюрократизированный и покорный Белкоопсоюз не рыпнется и согласится на все, что угодно, ради очередной реанимации в виде указа Nº309 «О поддержке организаций потребительской кооперации».

Когда председатель могилевского облисполкома Анатолий Исаченко в неимоверно праздничной атмосфере раздавал райпо области 30 новых автолавок, председатель правления Белкоопсоюза Инесса Короткевич,  заявила, что «вручение ключей от новых автомобилей – часть социально ориентированной политики, которая проводится в Беларуси на протяжении последних 30 лет».

Беда в том, что политика эта ориентирована не на людей, а на поддержку убыточного предприятия Короткевич, которое если кого-то и сокращает, так только рядовых продавцов, не трогая свой гигантский и очень затратный административный аппарат.

И не стоит забывать важный момент: «подарки» Белкоопсоюзу делаются из бюджета, а не из зарплат Лукашенко и Исаченко, которых, собственно говоря, и благодарить можно лишь за разбазаривание или нецелевое использование денег налогоплательщиков.

Так все-таки частник?

Однако пора вернуться к малонаселенным пунктам Могилевской области, жителей которых все-таки нельзя оставлять без торгового обслуживания. 

Задаемся вопросом: а являются ли автолавки Белкопосоюза панацеей от всех бед? Власти утверждают: да являются, частник в деревню с двумя жителями не поедет. А вот и нет. 

Свежий пример – недавняя публикация в государственной газете «Осиповичский край», которая рассказывает об автомагазине, принадлежащем ООО «Прусаков».

Оказывается, частник не только успешно обслуживает малонаселенные пункты, но выполняет так воспетые пропагандистами функции:

  • разговаривает в с бабушками и дедушками «за жизнь»;
  • обсуждает последние новости;
  • доставляет товар по заказу;
  • предоставляет скидки.

Добавим сюда еще частные магазины, открывшиеся в деревнях Могилевщины и, кстати, ставшие еще одним гвоздем в гроб Белкоопсоюза.

Вот и выходит, что без хлеба, колбасы и молока наши дедушки и бабушки, доживающие свой век в полузаброшенных деревнях, не останутся. И если бы Анатолий Исаченко раздал ключи от автомагазинов не подопечным Инессы Короткевич, а частным предпринимателям, толку было бы гораздо больше.

Проблема в том, что Александр Лукашенко давным-давно собирался пожать руку последнему частнику, но и это, вполне искреннее обещание, не сдержал, как и многие другие.

Показательно, что политика искоренения всего частного, дала свой интересный результат в том же Белкоопсоюзе.

Не так уж и давно профессия водителя автомагазина считалась там престижной. Водители магазинов на колесах успешно использовали неумение своего начальства торговать и неплохо зарабатывали на доставке в деревни стиральных машин, мебели и ковров.

«Бизнес» рухнул после того, как на автолавки установили навигаторы и видеорегистраторы. Многие водители после этого уволились и попробовали ездить по тем же маршрутам, но уже в частном порядке. 

Однако, эти «предприниматели», воспитанные на мысли том, что колхозы и белкоопсоюзы создаются для того, чтобы воровать, пришли в ужас от необходимости покупать топливо и ремонтировать разбитую на проселочных дорогу технику за свой счет. 

Но это же, конечно не о предпринимателях, а жалкой пародии на них.

“Было очень стремно: все-таки Президент…”

Принимая во внимание все вышесказанное, делаем печальные выводы о том, что:

  1. Жители малонаселенных пунктов являются разменной картой большой игры в «социальную ориентацию экономики» и «возрождение села».
  2. До предела урезанные потребности сельского населения вынуждают его радоваться на камеры малейшему проявлению внимания со стороны властей.
  3. Автомагазины Белкоопсоюза вполне могут и не являться единственным источником торговли на селе.

Ну, а властям, сделавшим все для того, чтобы сельчане оказались в столь бедственном и крайне зависимом от них положении, остается лишь насаждать мысль о безумно влюбленном в деревню Лукашенко. 

Вот как это выглядит в исполнении продавца автомагазина Люды, рассказавшей БелТА о всенародной любви к «батьке» и его автолавкам: «я встречала на этой автолавке нашего Президента. Конечно, было очень стремно: все-таки Президент. Однако стремность эта прошла: было все хорошо, все замечательно. Мы встретились, поговорили. И когда я потом приезжала в свои деревни, люди говорили: «Вот это да!» Месяц говорили про это. Рады были, что нашу автолавку посетил Президент. Он назвал меня Люда. Свой человек!».

Добавить к этому нечего. Действительно, все очень стремно. И не только поначалу.

 Фото: БелТА

Пенсія за кратамі: грошы, якія ніколі не дойдуць дадому

Навіна ад

З 2025 года пенсіі асуджаных у Беларусі могуць цалкам кантралявацца МУС, а не сацыяльнай службай. Усе выплаты будуць трапляць у папраўчую ўстанову, і толькі невялікая частка – «мінімум» – дойдзе да самога чалавека. Новы парадак робіць зняволеных пенсіянераў яшчэ больш уразлівымі, а для дзяржавы – нават фінансава прывабнымі.

Я ўсё яшчэ памятаю, як мая бабуля ганарылася сваёй пенсіяй, нават калі яна была меншая за месячную аплату святла. «Гэта маё, я заслужыла!» – казала яна. Цяпер, здаецца, гэта «маё» ўсё далей ад тых, каму і так мала засталося. Дзяржава вырашае: калі ты трапіў за краты, твая пенсія ўжо не твая – яна пераходзіць у «касу» папраўчай сістэмы.

Нібыта ўсё проста: асуджаны пенсіянер павінен атрымаць сваё, але на самой справе амаль усе грошы забярэ адміністрацыя. На руках застанецца толькі мінімальны астатак, вызначаны дзяржавай. Усё іншае пойдзе «на твае ж патрэбы»: ежу, ложак, ахову, уласна – за само зняволенне. Становішча набірае асаблівы цынізм, калі разумееш: цяпер сам факт асуджэння пенсіянера робіцца дзяржаве практычна выгадным.

Раней чалавек мог спадзявацца хоць на дробязь: 10% ад сваёй пенсіі, не менш за 20% ад мінімальнай, і гэтая сума, дзякуючы даверанасці, магла пайсці на сям’ю – напрыклад, аплаціць камуналку. Цяпер і гэтая магчымасць пад пагрозай. Адміністрацыя турмы атрымлівае поўны кантроль: хто і куды атрымлівае грошы, хто можа іх атрымаць, а хто не.

Пенсія асуджанага – гэта ўжо не падтрымка для блізкіх, а разліковы талон, з якога здымуць усё да капейкі «за ўтрыманне». У выпадку з непаўналетнімі або тымі, хто страціў карміцеля, палова выплат пойдзе на асобны рахунак, а другая частка – прадстаўніку.

Сацыяльныя пенсіі наогул перастануць выплачваць на час зняволення. Астатнія выплаты будзе размяркоўваць папраўчая ўстанова.

Змена закона азначае, што кантроль за фінансамі зняволеных цяпер цалкам пераходзіць з рук сацыяльнай службы ў рукі тых, хто адказвае за выкананне пакарання. І гэта не толькі пра грошы, а пра сітуацыю, калі нават уласная старасць ператвараецца ў яшчэ адзін рычаг кантролю. Дзяржава атрымлівае фінансавы бонус: кожны пенсіянер за кратамі – гэта, па сутнасці, папаўненне бюджэту папраўчай сістэмы. Фінансавы парадокс: утрымліваць чалавека стала не толькі юрыдычнай, але і эканамічнай справай.

У сям’і асуджанага цяпер яшчэ больш рызыкі: без пенсійнай дапамогі, з магчымасцю прымусовых плацяжоў і штрафаў за даўгі. Дзяржава атрымлівае максімальную эканамічную выгаду, пакідаючы тым, хто і так страціў свабоду, толькі мінімум – як па жыцці, так і па фінансах. Калі раней і быў выбар – падтрымаць сям’ю ці хаця б захаваць годнасць, то цяпер пенсія не абараняе, а толькі фінансуе сістэму, што цябе ж і карае.

Што тут скажаш? Сацыяльная падтрымка ў беларускай рэальнасці ўсё больш нагадвае спробу пралічыць, колькі каштуе чужая няволя. І з кожнай зменай закона пенсія становіцца не абаронай, а элементам турэмнага ўліку – і, як ні дзіўна, крыніцай даходу для самой дзяржавы. Ці ёсць у такім раскладзе месца для годнасці? А можа, гэта чарговы ўрок: калі «заслужанае» ператвараецца ў яшчэ адну форму пакарання, застаецца толькі жарт: «Можа, хоць гумар ніхто не адабраў?»

Якуб Ясінскі

Фота: LookByMedia

Пашана для статыстыкі: чаму званне ганаровага грамадзяніна Магілёва стала банальнасцю

Навіна ад

У Магілёве званне “Ганаровы грамадзянін” усё яшчэ ўручаюць. Вось і нядаўна, са звыклай урачыстасцю, медалём і словамі “дзякуй за ўсё”, яго атрымаў ветэран вайны Міхаіл Цітоў. Хаця, калі прыглядзецца, гэты тытул сёння каштуе прыкладна столькі ж, колькі запрашэнне на суботнік або камплект праўладных буклетаў у паштовай скрыні.

Мяне, як чалавека, што вырас пад магілёўскімі таполямі, заўсёды цікавіла, хто ж тыя абраныя, каго горад уганароўвае. Дзіцячая фантазія малявала іх як герояў з падручнікаў: мастакоў, вучоных, людзей, што адкрылі для Беларусі Марс. Але вось сяджу на кухні, п’ю чай і чытаю навіну: “Ганаровае званне — ветэрану вайны”. І ў галаве раптам уключаецца іранічнае радыё: “А колькі такіх было? А ў чым менавіта гонар, калі ўзнагароджваюць за тое, што для цэлага пакалення было абавязкам, а не подзвігам?”

Усё жыццё мяне вучылі: “Ганаровы грамадзянін — гэта чалавек-легенда, прыклад для ўсіх”. Але, гледзячы на спіс уладальнікаў гэтага звання, узнікае пытанне — дзе сканчаецца сапраўдны гонар, а дзе пачынаецца руціннае раздаванне грамат?

Я, напэўна, не адзіны, хто адчувае, што словы “ганаровы” і “грамадзянін” у афіцыйных дакументах і на вуліцах горада ўжо не сустракаюцца ў прыродзе разам. І вось тут — самая дзіўная частка. Чаму ж нашы ўлады так упарта трымаюцца за фармат узнагарод, які, здаецца, страціў свой сэнс?

Памятаю, як у дзяцінстве мяне вучылі: “Гонару вартыя толькі тыя, хто робіць нешта неверагоднае”. Але што, калі тваё “неверагоднае” — гэта проста выжыць? Міхаіл Цітоў, ветэран вайны, атрымаў званне ў 2025 годзе. Сапраўды, ён змагаўся, выжыў, вярнуўся — як і сотні тысяч ягоных аднагодкаў. І тут не іронія, а смутак: яго асабісты лёс уладкавалі ў статыстыку, яго досвед ператварылі ў нагоду для пратакольнай фотасесіі.

У гэтым уся наша сённяшняя палітычная “ганаровая эканоміка”: статус даюць не за выключнае, а “па плану”. Дзяржава ўжо даўно працуе як банкаўская сістэма сацпакетаў: “Тут ветэрану медаль, тут дырэктару ўніверсітэта грамату, тут — спартсмену кватэру, усім — крыху гонару, каб у справаздачы выглядала душэўна”.

Я не супраць ушанавання ветэранаў. Наадварот, у нашай сям’і таксама ёсць сваякі, што прайшлі вайну, і для мяне іх подзвіг — асабісты боль і гонар. Але чаму ўлады выбіраюць адных і абмінаюць іншых? Хто і як вядзе гэты спіс “пачэсных”, калі ў горадзе яшчэ жывыя дзясяткі такіх жа, але менш медыйных старых, якія не патрапілі ў аб’ектыў чыноўніка?

Здаецца, “ганаровае” перастала быць знакам выключнасці, а ператварылася ў такі сабе “ліст чакання”. Як раздача талонаў у паліклініцы: сёння атрымаў ты, заўтра — сусед, а там і да “чаргі на ўзнагароды” недалёка. Можа, яшчэ крыху — і будзе электронная чарга ў “Мой горад”, дзе можна адсачыць свой статус “патэнцыйнага ганаровага”.

Магчыма, прычына ў тым, што ўлады засталіся без герояў. Сёння цяжка вынаходзіць новых легенд, калі сапраўдны герой — гэта часта чалавек без сувязей, без фота ў газеце, без патрэбных “праектных заслуг”. А для афіцыйнай сістэмы ўсе павінны быць або зручнымі, або “правільна падрыхтаванымі”.

Таму і атрымліваецца, што ўручаюць званне “ганаровага” тым, хто ўжо не можа адмовіцца, не спрачаецца, не задае лішніх пытанняў. Маўклівая цырымонія, некалькі ўзнёслых слоў, фота для справаздачы, дзе горад выглядае добразычлівым і ўдзячным. І ўсё — ідэальна па пратаколе.

А што засталося тым, хто сапраўды жыў з годнасцю, але не быў заўважаны? Хто не паспеў атрымаць медаль, бо жыве ціха і без афіцыйных запрашэнняў? Ды яны і не чакаюць нічога — апроч павагі і памяці. Але тут дзяржава не спяшаецца: гонар цяпер вымяраецца не ў дзеяннях, а ў “спісе ўзнагароджаных”.

Калісьці званне “ганаровы грамадзянін” было амаль як рарытэтны тытул. А цяпер яно ператварлася ў латарэю, дзе шанцы ўзрастаюць з кожным з’ездам ветэранаў і кожнай круглай датай.

Часам мне здаецца, што сапраўдная пашана — як старая магілёўская брукаванка: толькі той, хто ведае, адрозніць камень, пакладзены з любоўю, ад таго, што паклалі “для птушачкі”. Бо сапраўдная павага не патрабуе пратакольных цырымоній. А калі ўсё жыццё ператвараецца ў пагоню за ўзнагародамі, застаецца толькі адно пытанне: ці не пераблыталі мы сапраўдных герояў з тымі, каму проста пашанцавала апынуцца ў патрэбны час у патрэбным месцы?

Можа, калісьці званне “ганаровы” зноў стане рэдкасцю, а не штампам для справаздачы? Ці, можа, мы ўжо навучыліся цаніць сапраўдную пашану — ціха, без медалёў, але з павагай адзін да аднаго?

Якуб Ясінскі

Фота: “Веснік Магілёва”

Купалле з пахам поп-корна: як свята сонцастаяння стала прыдаткам дзяржаўнай канцэпцыі

Навіна ад

У вёсцы Александрыя, што ў Шклоўскім раёне, рыхтуюць чарговы грандыёзны фестываль «Купалле». Арганізатары – вядомыя ўсім дзяржаўныя структуры, ад Міністэрства культуры да мясцовых райвыканкамаў, – абяцаюць насычаную праграму: канцэрты, лазерныя шоу, выставы дасягненняў народнай гаспадаркі і нават тэатралізаванае шэсце з «гістарычным сюжэтам». Галоўны пасыл: сёлета Купалле прысвячаецца “80-годдзю Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне”, таму не здзіўляйцеся, калі замест папараць-кветкі вам прапануюць сфатаграфавацца на фоне танка. Свята абяцае быць шумным, маштабным і – галоўнае – абсалютна бяспечным з пункту гледжання ідэалогіі.

Калі я апошні раз спрабаваў распаліць сапраўднае купальскае вогнішча на беразе Друці, мяне ледзь не затрымалі за «незаконнае масавае мерапрыемства». Бабуля, з якой я дзяліў печаныя бульбяныя блінцы, з лёгкай іроніяй заўважыла: «Раней Купалле было небяспечным, а цяпер – недазволеным». Год ад году, народная магія ператвараецца ў зацверджаную сцэнарную папку аддзела ідэалогіі. Вось і сёлета ў Алёксандрыі нас чакае чарговы «культурна-патрыятычны перформанс», дзе галоўны герой – не вянок, а харэаграфія пад сцягам дзяржаўных патрэб.

Самае абсурднае – Купалле, калісьці народнае, сімвалічнае, язычніцкае, зараз актыўна «прысвечваецца»… 80-годдзю Перамогі савецкага народа. Што агульнага паміж купальскай ноччу і гвардзейскімі стужкамі, для мяне загадка. Старажытныя багі сонца, пэўна, хаваюць вочы – столькі пафасу, і ні кроплі той магіі, за якую мы любілі гэтае свята. Традыцыі, якім сотні гадоў, падмяняюцца фальшывай пастановачнай святочнасцю і абавязковымі прамовамі, дзе кожнае слова – пра «мірнае неба» і «вечную памяць», а не пра каханне, ваду і агонь.

Я доўга думаў, чаму так. Магчыма, улады шчыра лічаць, што без ідэалагічнага соусу народ проста забудзецца, як скакаць праз агонь і шукаць свой лёс у травах. Але глядзіш на праграму свята – і разумееш: Купалле стала яшчэ адной пляцоўкай для дэманстрацыі лаяльнасці, дзяржаўных брэндаў і крыху патрыятызму. Усё паводле плану: «традыцыя» – толькі слова ў афішы.

Народная казка пра Купалле калісьці была проста гісторыяй пра маладосць, любоў і крыху пра агонь. Кожны ведаў, што гэтай ноччу можна ўсё – не пытаючы дазволу ў старэйшых. Цяпер жа «можна ўсё» – калі ты ў папярэдне адабраным касцюме і з дзяржаўным сцягам у руцэ.

Мае асабістыя назіранні за апошнімі «народнымі святамі», такія: чым больш афіцыйных спонсараў і прэс-рэлізаў, тым менш у паветры паху травы і дыму ад сапраўднага вогнішча. Арганізатары імкнуцца да ідэальнага сцэнічнага парадку: тут і гурты, і акцыя «Купалінка-2025», і нават інтэрактыўнае «спаленьне купальскай лялькі» пад відэазапіс для тэлевізіі. Толькі вось людзі прыязджаюць, каб згадаць сябе, а не слухаць чарговы выступ мясцовага чыноўніка.

Факты, вядома, гавораць самі за сябе. Кожны год праграму папаўняюць усё больш «актуальнымі» мерапрыемствамі: конкурсы малявання на асфальце «Перамога ў нашых сэрцах», фотазоны з вайсковай тэхнікай, флэшмобы з сімволікай і абавязковыя акцыі «Мы – патрыёты Беларусі!». Дзе тут купальская легенда пра папараць-кветку? Здаецца, яе ўжо пераўтварылі ў брэнд для сувенірнай прадукцыі.

Але, магчыма, менавіта так выглядае сучаснае «ўключэнне народа ў традыцыі» паводле дзяржаўнай канцэпцыі. Замест калектыўнай ночы пад зорамі – «калектыўны фотарэпартаж» для сацсетак. Замест ціхага шэпту над вадой – унісоннае спяванне гімна. Адчуванне, што само свята цяпер – гэта спектакль, дзе галоўная роля ў арганізатара, а гледачам даюць толькі права на апладысменты.

Мая любімая частка свята – гэта зусім не афіцыйны «Купалінскі фаер-шоу», а момант, калі хто-небудзь, наперакор сцэнарам, пачынае спяваць сапраўдную песню, што не з дазволу, а з памяці і сэрца. І вось тут, калі народныя галасы заглушаюць калонкі, я на імгненне веру: традыцыя яшчэ жывая, проста яе трэба адпусціць з-пад патранажу.

Зрэшты, калі глядзець на тое, як улада ўмее перарабляць святы пад патрэбы палітыкі, пачынаеш адчуваць сябе персанажам якога-небудзь беларускага серыяла пра «альтэрнатыўную гісторыю». Купалле, дзе купаешся не ў рацэ, а ў ідэалогіі. Дзе кветкі не шукаюць, а раздаюць з эмблемамі. І дзе галоўнае сонца – гэта прамень пражэктара.

Вось так, мабыць, і выглядае маё Купалле апошніх гадоў – з амаль савецкім прысмакам і лёгкай анімацыяй для тых, хто прыйшоў «пафеставаць». Я ўсё яшчэ спрабую зразумець, ці можа сапраўдная традыцыя выжыць у краіне, дзе яе ператвараюць у яшчэ адзін пункт «плана мерапрыемстваў». Але пакуль у маёй памяці жыве пах травы і агню, я не здамся.

Галоўная купальская магія – гэта не ў феерверках і не ў дэкларацыях, а ў здольнасці людзей захоўваць сваё, нават калі на сцэне ўжо іншая пастаноўка. Застаецца толькі задаць сабе пытанне: а ці патрэбна нам Купалле, калі яно ператварылася ў шоу для справаздачы? Можа, лепш сабрацца ўдваіх, без сцэнараў, і спаліць маленькае вогнішча на ўскрайку… І калі прыйдуць пытацца дазвол, адказаць: «Мы проста шукаем сваю папараць-кветку. А вы?»

Якуб Ясінскі

Фота ілюстрацыйнае, з адкрытых крыніц

Коды, якіх мы заслугоўваем: QR-рэвалюцыя вачыма жыхара Магілёўшчыны

Навіна ад

З 1 ліпеня беларусаў чакае новая забава ў крамах — каб купіць малако ці шампунь, трэба будзе спачатку стаць крыху IT-спецыялістам. Новая сістэма сканіравання QR-кодаў набывае моц, і цяпер нават смятанку без DataMatrix не атрымаецца правесці праз касу.

На днях зайшоў у мясцовы «Еўраопт» па хлеб і малако. Звычайная справа: вітаешся з прадаўшчыцай Таняй, пытаешся пра здароўе, а яна табе ківае — жывём, маўляў. Але цяпер, перш чым узяць хлеб з малаком, трэба прайсці цэлы рытуал. QR-код адсканаваць. Не проста штрых-код, а менавіта QR, які называецца так дзіўна — DataMatrix. Як быццам мы з вамі не ў звычайнай краме на ўскрайку абласнога цэнтра, а на касмічным караблі, дзе ўсе тавары правяраюцца на прадмет легальнасці. Відаць, каб з іншай галактыкі кантрабанду не завезлі.

Калі ўпершыню пачуў пра навінку, вырашыў, што гэта яшчэ адзін спосаб пераканацца, што я невук і жыву ў дзяржаве, якая дбае пра маю адукацыю. Маўляў, хочаш есці — вучыся QR-амі карыстацца, інакш адгэтуль нават кавалак хлеба табе будзе недасяжны. “Ладна, — падумаў я, — добра, што мабільнік ёсць, нават амаль не зламаны”.

Але на практыцы гэта «амаль» стала праблемай. Каса самаабслугоўвання пасля сканавання штрых-кода просіць яшчэ і QR — а гэты код знаходзіцца так блізка ад звычайнага, што тэлефон, як і я, не можа разабрацца, за што хапацца. Першыя пяць хвілін змагання выглядалі забаўна — стаю і махаю пачкам масла, быццам сцягам на дэманстрацыі. Таня смяецца, касірка пажылая глядзіць з суперажываннем, а за мной ужо збіраецца нервовая чарга з такіх жа «экспертаў па лічбавізацыі», як і я.

Разумею, што ўся гэта QR-пастаноўка задумана дзеля барацьбы з нелегальнай прадукцыяй. Але ў мяне, шчыра кажучы, ніколі не было сумневаў у легальнасці мясцовага малака і сыру. Ці ўлады сур’ёзна мяркуюць, што ў наш «Еўраопт» раптам завязуць падробленыя ёгурты з Калумбіі? Што ж, цяпер ёсць прычына хвалявацца: а раптам!

Пакуль стаяў, размахваючы ўпакоўкамі, малады кансультант падказаў лайфхак: трэба, кажа, пальцам прыкрыць адзін код, каб іншы адсканаваўся правільна. Цяпер я сапраўдны маг QR-а, хоць і давялося гэтаму вучыцца на вачах ва ўсіх пакупнікоў. Чамусьці ўспомнілася, як гадоў дзесяць таму нас вучылі ў школе карыстацца электроннай поштай. Цяпер вось дараслі да таго, каб малако прабіваць праз код з «Матрыцы».

Дарэчы, кажуць, што можна яшчэ і дадатак спампаваць — ён табе падкажа, легальны прадукт ці не. Спампаваў. Ён мяне адразу сустрэў чырвоным сігналам на масла расійскага паходжання. Так і жывём цяпер: чырвоны — трывога, зялёны — жыць можна. Адчуваеш сябе агентам выведкі, якому далі сакрэтны інструмент праверкі ворагаў. Цяпер па сланечнікавы алей ежджу як на спецаперацыю, асабліва калі ён расійскі. Хто ведае, можа, нас цяпер па бутэльцы алею і вылічаць?

Што ж, з аднаго боку — забаўна. А з другога — сумна. Бо менавіта гэта і ёсць наша новая рэальнасць: замест таго, каб паляпшаць якасць, прыдумалі яшчэ адзін спосаб ускладніць жыццё пакупнікам. Пытанне толькі, ці стане ад гэтага наша жыццё хоць крышачку лепшым ці проста ператворыцца ў чарговы этап бясконцай беларускай «Матрыцы»?

Напэўна, QR-коды — гэта менавіта тое, што мы заслугоўваем. Хоць бы дзеля таго, каб было над чым пасмяяцца, калі чарговы код упарта не хоча сканавацца.

Якуб Ясінскі

Фота: smartpress.by

Цана парадку: колькі каштуе дзяржаве памідор

Навіна ад

Улады зноў вырашылі навесці парадак — гэтым разам сярод памідораў і агуркоў. Новы праект пастановы патрабуе ад гандляроў на базары не толькі цэннік, але і поўны дакументальны пералік таго, чаму кошт менавіта такі. Калі вы думалі, што рынак — гэта пра попыт і прапанову, вас чакае сур’ёзны сюрпрыз.

Калі ў мінулы чацвер я стаяў каля прылаўка на базары і выбіраў паміж «агурком за тры з тлумачальнай» і «памідорам за чатыры, але з рызыкай для адміністрацыйнага рэсурсу», я раптам зразумеў: будучыня ўжо надышла. Яна пахне свежым кропам, ледзь падгніўшымі мерамі рэгулявання і непазбежнай папяровай бюракратыяй.

Новая ініцыятыва МАРТ, як яе ахрысцілі на форумах пад кодавым назовам «Прадавец-дакументаліст», імкнецца, ні многа ні мала, як навесці парадак. Той самы парадак, пра які мы ўсе чулі, але ніхто толкам не бачыў. Гэтым разам — на базарах. Прычына, як звычайна, высакародная: памідоры на базары, аказваецца, каштуюць не так, як сказалі статыстыкі. Няўжо і праўда не так? Пайду зверуся з прайсам Госплана.

Міністэрства антыманапольнага рэгулявання і гандлю прапануе, каб кожны прадавец, які гандлюе, скажам, рэдзькай, меў пры сабе не проста цэннік, а дакументальнае абгрунтаванне, чаму рэдзька каштуе менавіта столькі, колькі яна каштуе. Не больш, не менш, а менавіта столькі — у адпаведнасці з гандлёвымі надбаўкамі і логікай дзяржаўнага рэгулявання. Якая прыгажосць. Я ўжо ўяўляю сабе бабулю з кошыкам і лупай, што разглядае паперку з разлікамі ад дзядзькі Васі, у якога свой гарод пад Шкловам.

Але дзяржаве відней. Яна ж глядзіць звысоку — з вышыні рэгулявання. Адтуль бачна ўсё: і няшчасныя несанкцыянаваныя агуркі, і каварная спроба прадаўца не прыняць картку. Больш за тое — кожны дзень адміністрацыі базараў цяпер павінны правяраць дакументы ў прадаўцоў. Кожны. Дзень. Ну а раптам хтосьці ноччу пералічыў сабекошт бульбы і вырашыў з раніцы накінуць пару капеек? Без нагляду — ніяк. А ў дадатак — яшчэ і стэнд з інфармацыяй пра фіксаваныя цэны. Інфармацыйнае табло эпохі татальнага кантролю.

Што, калі прадавец двойчы паслізнуўся? Напрыклад, спачатку не разлічыў працэнт надбаўкі на часнок, а потым забыўся здаць справаздачу па экалагічных нормах? Усё проста — дамова на базар анулюецца. Як і ваша магчымасць купіць у яго часнок. Улада мілуе, улада і прабачае. Альбо не прабачае — калі кантралюючы орган на паперы папросіць гэтага не рабіць.

Усё гэта, вядома, нагадвае не гандаль, а тэатралізаваную пастаноўку паводле п’есы «Агурок у кайданах». І ролі ў ёй распісаныя загадзя: прадавец — патэнцыйны парушальнік, пакупнік — патэнцыйны даносчык, адміністрацыя — караючы меч парадку. У перапынках паміж спектаклямі можна яшчэ трохі падрэгуляваць: раптам заўтра батон падаражэе на дзве капейкі без санкцыі Савета Міністраў?

Але, як часта бывае ў нас, галоўная драма не ў фармальнасцях, а ў абсурдзе, што стаў нормай. Людзі хочуць купляць і прадаваць, а не гартаць папкі з паперамі і тлумачэннямі пра кожную бульбіну і весці бухгалтэрыю ў шуфлядцы пад лавай. Але ў свеце, дзе базарная цана — не эканамічная катэгорыя, а палітычны кампраміс паміж статыстычным бюлетэнем і фантазіямі дзяржаўнага апарата, усё магчыма. Нават тое, што кілаграм клубніц цяпер патрабуе не толькі грошай, але і доступу да ўнутранай дакументацыі прадаўца.

Што я вынес з гэтай камедыі гандлёвых нораваў? Магчыма, аднойчы я прачнуся ў краіне, дзе цану на банан рэгулюе не МАРТ, а здаровы сэнс. Але да той пары я, як і ўсе, буду выбіраць паміж агурком па гранічнай надбаўцы і анархіяй без чэка.

Можа, парадак — гэта проста спроба дзяржавы згуляць у бацьку, забыўшы, што мы даўно выраслі. Ці — проста сумны спектакль з удзелам падатковай, МАРТ і прылаўка з кабачкамі, дзе выканаўцы галоўных роляў даўно забылі, навошта ўвогуле выходзілі на сцэну.

Якуб Ясінскі

Фота: mogilev.media

Морква, як доказ лаяльнасці: калі палітыка залазіць у гарод

Навіна ад

Пакуль у свеце штучны інтэлект піша раманы, а брытанскія фермеры змагаюцца з кліматам, беларускі парламент вырашае больш зямныя пытанні — напрыклад, што рабіць, калі ў краме няма морквы. І адказ, як водзіцца, у нас адзін: штрафаваць. Гэтак у краіне, дзе свабода слова часта заканчваецца разам з сезонам клубніц, гародніна становіцца палітычным фактарам.

У маёй бабулі было залатое правіла: «Калі няма чаго сказаць — лепш пасадзі моркву». Але, здаецца, у беларускім парламенце вырашылі, што гародніна — гэта не проста ежа, а стратэгічны рэсурс, які патрабуе заканадаўчага кантролю. І вось ужо за адсутнасць морквы і бульбы на паліцах крам можна атрымаць не толькі вымову, але і рэальны штраф. Так, у 2025 годзе, калі ў свеце абмяркоўваюць штучны інтэлект і кліматычныя змены, мы ў Беларусі перажываем рэвалюцыю гародніннага права.

Пачалося ўсё з таго, што парламент прыняў закон, які абавязвае аптавікоў і рытэйлераў забяспечваць наяўнасць «сацыяльна значных» прадуктаў — бульбы і морквы. Не выканаеш — атрымаеш штраф. Здавалася б, клопат пра народ. Але калі прыгледзецца, узнікае пытанне: ці сапраўды праблема ў адсутнасці гародніны, ці ў тым, што дзяржава імкнецца кантраляваць усё — ад палітыкі да палеткаў?

У гэтым кантэксце варта згадаць, што ў 2025 годзе беларускі парламент прыняў шэраг законаў, якія ўзмацняюць кантроль над грамадствам. Напрыклад, былі ўнесены змены ў Кодэкс аб адукацыі, законы аб шлюбе і сям’і, а таксама прыняты новы Кодэкс аб ахове здароўя. Усё гэта падаецца як клопат пра грамадзянаў, але на практыцы часта азначае ўзмацненне дзяржаўнага кантролю над асабістым жыццём.

Усё гэта адбываецца на фоне таго, што ў Беларусі працягваюцца рэпрэсіі супраць апазіцыі і грамадзянскай супольнасці. Паводле даных Freedom House, у 2024 годзе ў краіне налічвалася больш за 1 200 палітычных зняволеных, а выбары-2025 праходзілі без удзелу апазіцыйных кандыдатаў. У такіх умовах законы аб гародніне выглядаюць як спроба адцягнуць увагу ад сапраўдных праблем.

Калі дзяржава пачынае рэгуляваць наяўнасць морквы на паліцах крам, гэта сведчыць не пра клопат аб грамадзянах, а пра жаданне кантраляваць усё і ўсіх. Гэта не пра ежу, а пра ўладу. І калі мы не хочам, каб нашы правы скараціліся да права на бульбу, варта задумацца: ці не час вярнуць дзяржаву да яе сапраўдных функцый — абароны правоў і свабод грамадзян, а не кантролю над гароднінай.

Можа, і сапраўды, часам лепш пасадзіць моркву, чым прымаць законы пра яе.

Якуб Ясінскі

Фота: mogilev.media

Как погиб участник Парада Победы и прокурор Могилевщины Лев Мельников?

Навіна ад

В истории жизни Льва Мельникова из „огненного выпуска“ 1941 года, участника Парада Победы и главы прокуратуры Могилевской области не хватает последней страницы.

Фронтовик, участник Парада Победы, следователь и глава прокуратуры Могилевской области Лев Мельников погиб в 1980-м. Как именно – неизвестно. Имя Льва Марковича Мельникова связано с двумя районами нашей области: в Костюковичах он родился, перед самой войной закончил среднюю школу и почти сразу ушел на фронт. 

После войны Мельников, окончив с отличием Ленинградский юридический институт,  работал следователем прокуратуры в Быхове, прокурором следственного отдела, начальником отдела по надзору за органами милиции, начальником следственного отдела прокуратуры области, заместителем прокурора области.

А потом целых тринадцать лет руководил  прокуратурой Могилевской области – с января 1967-го по апрель 1980 года. 

О герое войны и легендарном прокуроре вспомнила жительница Могилева Людмила Коновалова, которая рассказала о том, что “это был первый прокурор области, под руководством которого я работала. К сожалению, недолго, так как вскоре после моего прихода он погиб.”

В Костюковичах легендарный “10‑Б” класс, в котором учился будущий прокурор области, называют “огненным” – все его выпускники ушли на фронт буквально со школьной скамьи.

Огненной была и военная судьба Мельникова – он дрался за Сталинград, Севастополь, штурмовал Кенигсберг.

 О заслугах фронтовика и видного юриста говорят его награды:

  1. Орден Красной Звезды.
  2. Орден Трудового Красного Знамени.
  3. Медали «За оборону Сталинграда», «За взятие Кенигсберга», «За победу над Германией».

А вот о том, как погиб заслуженный юрист БССР и государственный советник юстиции 3‑го класса архивы и СМИ почему-то умалчивают. Что же случилось с Львом Мельниковым в апреле 80-го? Был ли это просто несчастный случай или что-то более трагическое?

О чем предпочитают молчать власти и коллеги по прокурорской работе, вспоминая Льва Мельникова?

Ответы на эти вопросы остаются открытыми.

Фото из архива Костюковичского краеведческого музея.

Каровы, іх трупы і гогалеўскія сюжэты пад Чавусамі

Навіна ад

У Чавусах падзёж кароў стаў падставай для крымінальных спраў і дзіўных сельгас-фантазій. Кіраўнікі хаваюць трупы, перапісваюць справаздачы і ладзяць пастановачныя “пералікі жывёлы”. Усё дзеля таго, каб справаздача выглядала як залацістае поле, а не як жывёльны могільнік.

У Чавусах зноў свята — каровы дохнуць, начальства маўчыць, а справаздачы цвітуць. Калі вы думалі, што сельская гаспадарка — гэта пра малако і палеткі, то спяшайцеся расчаравацца: цяпер гэта шоу з элементамі некрамантыі і дзяржаўнай фальшы. Ёсць на свеце месцы, дзе каровы жывуць у ідыліі — зеляніна, палі, спакой. А ёсць Чавусы. Тут, у глыбіні беларускай калгаснай філасофіі, прыдумалі новы жанр — аграрны трэш. У яго ёсць усё: трупы, падлог, інструкцыі “маўчаць” і нават экскурсіі для выжыўшых. Так, вы не памыліліся — экскурсіі. Для кароваў. На месца, дзе яшчэ нядаўна жылі іх мёртвыя таварышкі. 

Што за дзіўнае месца гэтая Беларусь, дзе каровы — статыстычны інвентар, кіраўнікі — сцэнарысты фальсіфікацый, а палі — скотамагільнікі пад адкрытым небам. Але тут не фэнтэзі, а будні пад кіраўніцтвам чалавека, які верыць, што “ўсё пад кантролем” — асабліва калі справаздача сходзіцца. Праўда, каровы гінуць, але затое таблічкі з ростам пагалоўя выглядаюць слаўна.

У адным выпадку кіраўнік вырашыў, што шэсць мёртвых кароваў — не прычына псаваць справаздачу. Загад “не пісаць у статыстыку”, трупы — проста выкінулі ў поле, як гнілую бульбу, што не ўвайшла ў план. У другім — падзёж склаў 75 галоў. І тут пачалося сапраўднае мастацтва: на апусцелую ферму прывезлі іншых, жывых, каб колькасць супадала. Можна толькі ўявіць тую гогалеўскую карціну.

А ў гэты час над усім гэтым — як заўжды, самы гучны голас у зале. Наш галоўны стратэг то крычыць, што кормяць яго трупамі, то настойвае, што калгас павінен функцыянаваць як армія: з прапаршчыкамі, дысцыплінай і без вольнадумства. Падазраю, што і там, у ягонай арміі, мёртвых у спісах не адлічваюць, каб не парушыць план. “Яны мяне не чуюць”, — абураецца ён з трыбуны. Але хто ж пачуе, калі замест каманд — толькі рэха пустых хлявоў і гуд тых самых экскурсійных кароваў?

Гэта ж нават не цырк, бо там хоць смяюцца. У Чавусах — толькі абсурд і бюракратычны рэалізм. І няма вінаватага, бо ўсім страшна: аднаго пасадзяць за лішнія лічбы, другога — за шчырасць. Урэшце, адзінае, што нікога не хвалюе — гэта карова. Яна проста статыстыка на два тыдні, пакуль жывая. Потым — праблема, якую трэба прыкрыць зямлёй.

І я вось думаю: а што б здарылася, калі б адна з гэтых кароваў загаварыла? Сказала: “Прабачце, але мяне не цікавіць ваша статыстыка. Я хачу проста жаваць траву і жыць”. Але, на жаль, у краіне, дзе нават людзі маўчаць, кароваў дакладна ніхто не пачуе.

А таму — далей будзе. Новыя смерці, новыя “экскурсіі”, новыя прыдумкі ад тых, хто сам даўно згубіў сувязь з рэальнасцю. І толькі палі вакол Чавусаў усё памятаюць. Яны ўжо ператварыліся ў падручнік — не па сельскай гаспадарцы, а па аўтарытарным абсурдзе. І хто ведае, можа, калісьці гэты падручнік будзе вывучацца ва ўсіх школах. Калі, канешне, да таго часу застануцца вучні. І каровы.

Якуб Ясінскі

Фота ілюстрацыйнае