Беларускія бізнэс-саюзы б’юць трывогу: дзяржаўнае рэгуляванне цэнаў вядзе да страт і заганяе кампаніі ў мінус. Паводле афіцыйнай статыстыкі, колькасць устратных прадпрыемстваў расце, асабліва ў Мінску. Улады, працягваючы «сацыяльна арыентаваную палітыку», настойваюць на фіксаваных коштах на «значныя тавары», але ці не становіцца гэта пасткай для самога рынку – і для нас, яго спажыўцоў?
Кожны раз, калі я заходжу ў сваю раённую краму ў Магілёве, у паветры адчуваецца нешта больш складанае за водар свежай выпечкі. Можа, гэта лёгкая напружанасць, з якой прадавачка выбірае словы, калі кліент пытаецца, чаму няма звыклага сметанковага масла. А можа, гэта самы просты эканамічны закон, які спрабуюць не заўважаць: калі нельга зарабляць, доўга працаваць не выйдзе.
Апошнія месяцы ў нас усё часцей гучаць словы «фіксаваныя надбаўкі», «спісы сацыяльна значных тавараў» і «дзяржаўнае рэгуляванне цэнаў». Для знешняга назіральніка гэта выглядае як клопат пра грамадзяніна: маўляў, цэны не растуць – значыць, улада працуе. Але пад гэтым знешнім спакоем – рост колькасці стратных кампаній, скарачэнне асартыменту і пазіцыі, у якіх цяжка знайсці гаспадарчую логіку.
Паводле звестак Белстату, каля 15 % арганізацый у краіне працуюць у мінус. У Мінску – амаль кожная пятая. Пры гэтым бізнес-саюзы адкрыта заяўляюць: «Мы не супраць рэгулявання. Але, калі дазволеная надбаўка не пакрывае нават сабекошт, працаваць без страт немагчыма». Адсюль і вынік: пастаўшчыкі губляюць матывацыю, дробны бізнес знікае, людзі сутыкаюцца з меншым выбарам і горшай якасцю.
Прыбытковасць – не раскоша. Гэта тое, што дазваляе прадпрыемству плаціць заробкі, інвеставаць у развіццё, падтрымліваць якасць і стабільнасць. Калі ж замест гэтага яму застаецца толькі выконваць загад «не павышаць цэны» – без аглядкі на выдаткі – гэта ўжо не рынак, а сцэна з эканамічнага эксперыменту. І вынікі гэтага эксперыменту, як паказвае гісторыя, звычайна маласуцяшальныя.
Зразумела, ніхто не хоча бачыць раптоўны рост цэнаў. Але калі палітыка цэнавага стрымлівання вядзе да таго, што тавар знікае з паліц, а бізнес закрываецца – гэта ўжо не клопат, а падманлівы камфорт. У кароткатэрміновай перспектыве – стабільнасць. У доўгатэрміновай – дэфіцыт і стагнацыя.
Я не эканаміст, але як жыхар Магілёва разумею: калі мы хочам, каб прадпрыемствы працавалі, каб выбар у крамах не зводзіўся да аднаго-двух найменняў, а якасць не была ахвярай «сацыяльнай палітыкі», трэба дазволіць бізнесу дыхаць. Не цалкам адмовіцца ад рэгулявання, але рабіць яго празрыстым, прадказальным і разважлівым.
Пакуль жа ў крамах працягваюць сціпла знікаць звыклыя тавары, а ўладальнікі дробных магазінаў змагаюцца за выжыванне ў абставінах, дзе правілы гульні мяняюцца імгненна і без папярэджання, а ў паветры застаецца пытанне: каго на самай справе абараняюць гэтыя пастановы?
Можа, мы павінны прызнаць, што надзвычайны кантроль – гэта не знак сілы, а страху. Страху перад рынкам, перад канкурэнцыяй, перад уласным грамадзянінам, які сам здольны вырашаць, што купляць, у каго і па якой цане.
І вось калі я зноў заходжу ў сваю краму, між паліцамі віруе не толькі пах хлеба, але і думка: ці не прыйшоў час дазволіць эканоміцы быць эканомікай, а чалавеку – выбіраць?
Якуб Ясінскі
Фота ілюстрацыйнае, mogilev.media